DE ECB REDT VIA 'ABSPP' BANKEN, CORONA IS SLECHTS EEN EXCUUS

Deze journalistiek ondersteunen? Kijk op BackMe voor de mogelijkheden.

Lezersvraag, van de vrienden van Gold Republic. Bij meerdere gelegenheden heb ik gezegd dat Corona een fantastisch excuus is om banken te redden. Een extreme maatregel wordt dan aangekondigd, waarbij een door de pandemie en de lockdown platgeslagen bevolking het allemaal accepteert. Ja, vervelend, maar we doen het voor de zorghelden, als je je niet aan de maatregelen houdt ben je een aso, alleen samen komen we uit de crisis, we zijn klaar met het virus maar het virus is niet klaar met ons dus houd even vol, hoor je dan. Niemand vraagt zich dan af of maatregelen wel proportioneel zijn; of ze eigenlijk wel bijdragen aan het vermeende doel. Van alle financiële ‘maatregelen wegens corona’ kunnen we zeggen dat ze een heel ander doel dienen, de pandemie was slechts het excuus. Nota bene, het gaat hier over de knaken, niet de kapjes, daar weet ik niks van. Bij een WNL-uitzending van vlak voor de lockdown heb ik hiervoor gewaarschuwd, nu zien we het gebeuren. Om dit technische topic uit te leggen moeten we een beetje terug de geschiedenis in, het is niet anders.

Waarom zou er überhaupt een excuus nodig zijn om in de EU banken te redden, of het nu om Corona gaat of iets anders? De EU heeft een welhaast onoverkomelijke blunder begaan door de euro in te voeren. Geen van de bevolkingen wilde deze munt, of tenminste, de offers brengen die horen bij monetaire integratie. In de VS is het niet ongewoon dat rijke staten een groot deel van hun eigen BNP afdragen aan armere staten, middels een scheve verhouding tussen fiscale inkomsten en uitgaven met de federatie, in een bepaald jaar. De hoofdeconoom van het IMF, Maurice Obstfeld, berekende dat deze afdrachten tussen staten soms wel tien procent van het inkomen van de rijkere staten bedragen. New York betaalt dan voor West Virginia, dat is een van de armste staten. Amerikanen doen daar niet moeilijk over, die snappen dat als je samen grote ambities hebt, je wil samen de ‘United States’ van een continent zijn, je de knip moet trekken. Bij een kleine opofferingsgezindheid echter horen beperkte gemeenschappelijke ambities, heel logisch. En als verschillende staten samen een munt willen hebben, de meest vergaande vorm van economische integratie, dan moeten de rijke staten grote offers brengen in termen van geld en macht.

De euro is geboren met het verdrag van Maastricht uit 1992. Daarin lezen we dat er een verbod is op wederzijdse financiële bijstand, artikel 125. Op die manier werd de euro acceptabel voor de relatief krenterige staten als Nederland, om het zo maar te noemen. Dit is een politiek compromis dat economisch gezien zelfs theoretisch onmogelijk is: er komt wel een euro, maar het bonnetje dat bij die euro hoort, hoeft niemand te pakken. Wel de voordelen, niet de nadelen. Ja, zo werkt het dus niet. Om een euro te laten slagen is er een gemeenschappelijke rekening nodig en een Europese commissie die naar eigen inzicht snel lokaal een crisis kan bestrijden, bijvoorbeeld in Griekenland. Als die noodzakelijke instituten niet aanwezig zijn, dan duurt een crisis veel langer dan nodig. Dat effect is zichtbaar aanwezig. En omdat er in de eurozone geen gemeenschappelijke regering is die doet wat nodig is, moet de ECB de gaten maar vullen. Die mist echter de instrumenten om lokaal, per land, te kijken wat nodig is om werkloosheid te bestrijden. De eurozone is gebouwd op het waanidee dat alle lidstaten vergelijkbaar zijn: als Griekenland medicijn X nodig heeft, geldt dat ook voor Nederland, dus krijgen ze het medicijn allebei. Zo kan het bestaan dat Griekenland monetaire verruiming kan gebruiken maar Nederland niet. Het is voor de ECB niet toegestaan om maatwerk te leveren (‘alle Europese landen zijn gelijk’), dus krijgt iedereen maar medicijn X. In Nederland krijgen we zo bijwerkingen die ernstiger zijn dan welke kwaal dan ook, in de vorm van een ontploffende huizenmarkt. Het was beter geweest om wel per land maatwerk te leveren, maar dat druist in tegen de Europese ideologie.

Bij de bespreking van het jaarverslag van de ECB in 2011 in het Europees parlement wordt dat ook met zoveel woorden zo gezegd, middels motie 2011/2156(INI).

‘The euro’s architects built a monetary union while conscious of the instability that a single currency would generate in countries with a wide range of different economic and production structures. Possibly those architects thought that steps towards a bigger political union would come when the need for them was great. Today, with the full explosion of the debt-crisis in the eurozone, their time has finally come.’

Er is een monetaire unie, maar geen politieke, en dat is een gebrek. Daarom moet de ECB die gebreken maar even opvullen met de schaarse middelen die het instituut heeft. Bij steekproeven blijkt vaak dat een meerderheid van de bevolking het niet aandurft om de euro te verlaten, maar een net zo grote meerderheid weigert vervolgens ook de knip te trekken. Deze patstelling is het gevolg van de verkiezingsretoriek van Rutte: we blijven in de euro met de Grieken maar ‘er gaat geen cent meer naar de Grieken’. Dat kan dus helemaal niet. Daarom blijft de ECB maar de boel bij elkaar houden met spuug, plakband en kauwgom, wachtende op een Europese politieke elite die een keer keuzes durft te maken en eerlijk te zijn tegen de kiezers: we brengen offers en maken een succes van die euro en als de kiezers die offers niet willen brengen dan kappen we met het ambitieuze project. You can’t eat your cake and have it too. Mario Draghi heeft dat als president van de ECB ook regelmatig zo gezegd. Ik doe wat ik doe, daarmee stel ik het leed uit en koop ik tijd voor jullie. Als de rente op de staatsschuld van Italië in 2015 bijvoorbeeld een tijdje kunstmatig laag is, dan heb je even de ruimte om gedurfde keuzes te maken en die schuld te saneren voordat er een volgende crisis is. Alleen is onze politieke elite zo machtsgeil, dat ze deze ruimte niet hebben gebruikt om volwassen keuzes te maken. Er is niets gedaan met de gekochte tijd, bij verkiezingen verkoop je graag een opbeurend verhaal. Om aan de macht te blijven is de mythe dat een muntunie zonder afdrachten kan bestaan, in stand gehouden. In het regeerakkoord van Rutte-III lezen we op pagina 50 dat ‘de eurozone geen schuldenunie moet worden’. Wederom, dat kan dus helemaal niet.

Toen kwam de Coronacrisis. De regeringsleiders hebben de boodschap van Draghi grotendeels in de wind geslagen. Zeven goede jaren waren niet gebruikt om de eurozone institutioneel te versterken. Toen de crisis in september 2019 kwam kon enkel de ECB met de gebruikelijke gebrekkige gereedschapskist bijspringen en dat gebeurde ook. Er is een reden waarom de nieuwe crisis de aanvangsdatum van 12 september 2019 heeft, in plaats de start van de lockdown in maart 2020. Omdat de eurozone de noodzakelijke instituten vanaf dag een heeft gemist, zoals blijkt uit de aangehaalde motie, zijn de banken ernstig verzwakt geraakt. Ze leenden uit hebzucht veel te veel geld uit aan landen, banken, bedrijven en burgers die dat helemaal niet aankonden. Het is leuk om flauw te doen over de Grieken met hun gat in de hand maar we kunnen ons ook afvragen waarom Noord-Europese banken meedoen met die gevaarlijke overkreditering. Landen redden komt daarom neer op banken redden, dat zijn de partijen die al die gevaarlijke rommelkredieten op de balans hebben staan. De ECB heeft duidelijk uitgesproken dat de private banken (dezelfde banken als Deutsche Bank die de vorige kredietcrisis hebben veroorzaakt) de partijen zijn die de economie moeten aanzwengelen in het geval van een volgende crisis. Dan moeten die banken wel van hun oude rommelkredieten worden afgeholpen en dat is staatssteun aan bankiers die zich schuldig hebben gemaakt aan mismanagement. Dat verkoopt zichzelf slecht, maar gelukkig kwam Corona om de hoek kijken. Allemaal maatregelen om banken te redden kunnen nu aan de pandemie worden toegeschreven.

Op 24 maart 2020 kondigt de ECB een nieuw groot steunpakket aan, het ‘pandemic emergency purchase programme’ (PEPP). Uit de naamgeving blijkt al dat de pandemie de directe aanleiding is. De ECB mag niet alleen staatsobligaties van private banken overkopen, maar ook samengestelde kredieten, of ABS’s. Dat staat voor ‘asset backed securities’. Wellicht kunt u zich Lehman Brothers nog herinneren. Die bank pakte een schoenendoos en deed daar allemaal gevaarlijke kredieten in van mensen die de lening, bijvoorbeeld een hypotheek, nooit meer konden terugbetalen. Omdat meerdere leningen nu in een doos zitten, ziet de koper van de doos, bijvoorbeeld een argeloos pensioenfonds, niet wat hij koopt, namelijk een bundel van monetaire handgranaten. Die zitten echter samen in een doos en vervolgens gaan banken in die dozen handelen en die van een prijs voorzien. Daarbij vergeten ze het onderliggende risico van de bijbehorende kredieten te meten en zo kopen ze een kat in de zak. Ze kijken letterlijk nooit in de doos zelf, om in te schatten wat het risico op hun transacties is. Als ze dat ineens wel inzien, dumpen ze die gebundelde kredieten massaal en heb je een kredietcrisis waardoor banken instorten en gered moeten worden. Zo’n schoenendoos heet in het jargon een ABS. Het is een stuk papier, een beleggingsproduct (‘security’) die gedekt (‘backed’) is door bepaalde bezittingen (‘assets’), de laatste zijn dan de gevaarlijke leningen.

Als de ECB graag wil dat een lokale private bank, bijvoorbeeld ABN Amro, de economie stimuleert, dan zijn het die banken die het bijgedrukte geld van de ECB krijgen. De ECB legt op de website uit dat gehoopt wordt dat die lokale banken het bijgedrukte geld uitlenen aan lokale ondernemers. Die kunnen dan investeringen doen, zoals nieuwe bedrijfswagens kopen, en als die chauffeurs nodig hebben groeit de werkgelegenheid. Mensen hebben dan een baan en gaan meer geld uitgeven waardoor de economie in de lidstaten nog verder groeit. De ECB kan natuurlijk alleen niet een paar kratten met biljetten voor de deur bij ABN Amro op de Zuidas zetten. Het verspreiden van het vers gedrukte geld gaat via de zogeheten opkoopprogramma’s, de ‘purchase programmes’, zoals het PEPP: het opkoopprogramma vanwege Corona.

Geen hond die het leest, maar bij de punten 2.13 en 3.8 in de FAQ over het ABSPP staan wat zorgwekkende dingetjes. De samenvatting van de QE is dat de ECB geld bijdrukt. Ze bellen een lokale bank, bijvoorbeeld Deutsche, en kondigen aan dat ze willen dat Deutsche meer geld tot de beschikking heeft om de lokale economie aan te zwengelen. Boekhoudkundig gezien kun je niet ergens wat geld dumpen, er moet een tegengestelde transactie zijn: de ECB geeft geld aan Deutsche maar Deutsche geeft in ruil daarvoor iets terug, dat net zo veel waard is als het bijgedrukte geld. Deutsche kan bestaande leningen verpakken in een ABS en die aan de ECB geven, maar het kunnen ook andere bezittingen zijn. In plaats van die bezittingen heeft de lokale bank nu contanten in de kluis liggen en die zouden aan het MKB uitgeleend kunnen worden om de economie te stimuleren.

Waar ik al een tijd voor vrees, is dat de ECB de desbetreffende banken stiekem helpt door hun meest verrotte bezittingen over te kopen voor de hoofdprijs. Deutsche heeft dan een belegging op de balans staan voor 100 euro, dat is de hoofdsom op de leningen in een ABS. Intern weet iedereen alleen al lang dat dat geld nooit terugkomt, het is uitgeleend aan allemaal failliete mensen. Die hebben pech gehad, ze zijn arbeidsongeschikt geraakt, of dakloos, of hun bedrijf ging kopje onder door corona. Men spreekt dan van een ‘non-performing loan’. De lening bestaat wel maar er wordt nooit rente op betaald, laat staan aflossing. Er komt niks uit, de lening ‘presteert’ niet voor de eigenaar, daarom heet het een ‘non-performing loan’. In dat geval heeft een lening wel een papieren waarde maar dat is boekhoudkundige fantasie. Iemand pakt een stift en schrijft op de schoenendoos, de ABS, het getal 100 (immers, de rommel werd op dat bedrag ingeschat) maar als ze er een enkele euro voor krijgen bij verkoop aan een andere bank is het al een wonder. De bank moet nu eigenlijk een verlies van 99 (namelijk 100 - 1) in de boeken nemen en dreigt om te vallen. Wat zou het fijn zijn als de ECB echter de printer aanzet en de ABS niet voor 1 maar voor 100 koopt. Eigenlijk heb je dan de bank gered.

Mag de ECB met bijgedrukt geld een non-performing loan kopen? Vanwege Corona moeten er wat extreme dingen gedaan worden dus ja, dat kan. Het staat met zoveel woorden op de website van de ECB. Als de ‘pool of assets in the ABS’ - dat zijn dus de onderliggende leningen die in de schoenendoos worden gestopt - inderdaad ‘non-performing loans’ bevat, dan kan de ECB die gewoon kopen. Er staat dat aanschaf van de ABS (en daarmee steun aan de bank, je neemt hun rommel over) niet ‘uitgesloten’ wordt als er inderdaad non-performing loans tussen zitten. Geld scheppen komt neer op het scheppen van een loket waar non-performing loans ook gedumpt mogen worden.

Sterker nog, als de ‘pool of assets’ uit zoveel troep bestaat dat de bank niet alleen geen rente meer krijgt op de leningen maar er zelfs verlies op maakt, dan mag de ECB ze ook overkopen. In het eerste filmpje over Deutsche Bank heb ik dit gekke koeien genoemd: ze drinken meer melk dan ze geven en daarmee zadelen ze de eigenaar op met een negatief resultaat, zelfs los van rente. In het jargon heet dat een ‘belegging gedekt door bezittingen met een negatief resultaat’, in het Engels: ‘negative yield ABS’. Nota bene, als een particulier wordt gebeld met de vraag of hij een ‘negative yield ABS’ van een bank wil kopen, hangt hij natuurlijk meteen op. Je betaalt dan voor een belegging die gegarandeerd een verlies oplevert. De waarde van een belegging is afhankelijk van de gerelateerde opbrengsten, als die negatief zijn is de waarde van de ABS ook negatief - zo vol met troep zit deze.

De ECB is er helder over: ja, wij kopen ABS’s met een negatieve yield. De yield (rente) van een op te open ABS mag lager zijn dan de rente op spaarrente en die is op dit moment negatief - dus kan de ECB ook ABS’s met een negatieve yield kopen. Als je hier bent aanbeland, als koper, heb je te maken met de rommel op de balans van de bank die bijna onmogelijk te waarderen is, juist omdat het zulke gevaarlijke producten zijn. De ECB koopt ze gewoon en weigert het publiek te vertellen van welke banken ze die troep precies hebben opgekocht. Zo kan de ECB naar keuze een bank uitkiezen, die opbellen om hun ABS’s met negatieve yield te dumpen tegen een goede prijs, en de bank zo te steunen. Bij de redding van ING in 2009 moest de Nederlandse overheid een positie innemen in de bank maar ook in hun beleggingsportefeuille. Dat leverde weerstand op. Deze nieuwe methode maakt het mogelijk te ontkennen dat het gebeurt.

De balans van Deutsche Bank laat iets bijzonders zien. In 2019 werd er aangekondigd dat een partij troep van bijna 400 miljard verkocht moest worden. Deutsche zette de partij apart, zodat de problemen werden geïsoleerd van de gezondere delen. Als je dan de rommel opruimt hou je enkel de bank met de gezonde onderdelen over maar dan moet er nog wel een koper worden gevonden. Daartoe richtte de bank een ‘Capital Release Unit’ (CRU) op, waarin de bezittingen alvast werden afgezonderd.

In 2019 is Deutsche Bank gezond, als je de onderdelen die het niet gezond zijn niet meerekent - zo kan ik het ook. De ‘core bank’, zonder de CRU waar alle gekke koeien zitten, maakt op zichzelf een lichte winst. De CRU maakt op zichzelf een verlies van 3 miljard op bezittingen van 260 miljard. In termen van koeien: stel dat u 260 koeien bezit die bepaalde hoeveelheid melk produceren maar ook drinken. Opgeteld is de melkopbrengst negatief, voor een waarde van drie koeien. Als een andere boer deze koeien koopt moet hij er dus geld op toeleggen, wat betekent dat de economische waarde van de 260 koeien gelijk is aan nul, of nog minder. Het zijn negative yield-koeien. In de andere stallen van de boer staan nog 1040 koeien, die samen een netto melkopbrengst kennen. Die winst, uitgedrukt in koeien, is gelijk aan 0,5. Trots stuurt de Duitse CEO een persbericht uit: de kernkoeien zijn gezond en leveren winst op. Daarbij negeert hij de gekke koeien met hun negative yield. Opgeteld heeft deze boer (dus de gekke en de gezonde koeien samen) dus 1300 koeien die samen een opbrengst kennen van 0,5 minus 3,0 oftewel 2,5 negatief. Het gaat hier om de 2,6 miljard negatief bij 'profit (loss) before tax' in de meest rechterkolom.

Als we een jaar later in de CRU kijken, de stal met de gekke koeien, dan zien we dat hun negatieve opbrengst minder ernstig is geworden. Hier wordt nu nog maar 2 miljard verlies gemaakt. Er zijn dan ook minder koeien in deze stal te vinden, er zijn er 60 verkocht (het gaat hier om de post 'total assets' bij de 'capital release unit'). Immers, het waren er eerst 259 om precies te zijn en nu nog maar 198. Degene die die 60 koeien opkoopt, accepteert dat hij verlies op de dieren maakt. Er zijn twee mogelijkheden. De ECB koopt ze op, omdat de koeien in een ABS zijn gestopt. De ECB maakt dan verlies op de transactie maar op de website van de centrale bank zelf staat dat dat acceptabel is, zie boven. Als een journalist wil weten welke transacties de ECB heeft gedaan, met welke bank, dan is dat niet mogelijk. Dat is het probleem van een ECB die de gaten opvult die overheden hebben laten vallen: het wordt een weinig transparant en daarmee ondemocratisch gebeuren.

De ECB kan naar keuze banken helpen, zonder daar op korte termijn melding van de te maken. Ook is het mogelijk dat overheden bemiddelt bij de verkoop naar andere banken. De overheid in het thuisland faciliteert dan de verkoop naar bijvoorbeeld Goldman Sachs, die de belofte krijgt dat de overheid de verliezen wel dekt als die gekke koeien echt te veel melk gaan drinken. De bank verkoopt dan zijn gevaarlijke positie, de kopende investment banker mag de bonnetjes van het voer bij de overheid neerleggen. Die overheid krijgt dan een hogere staatsschuld, om een bank te redden: weinig populair, sinds Lehman Brothers. Dankzij nieuwe boekhoudregels mag die overheid dat vervolgens ook weer verzwijgen voor de eigen burgers. Het was Pieter Omtzigt die me hielp deze rare constructie boven water te krijgen. Ik dacht nog, dat gaan ze hem niet in dank afnemen, die kritische houding. De laatstgenoemde methode wordt in deze video uitgelegd.

Helpt deze monetaire hekserij een beetje, bekeken vanuit Henk en Ingrid? Nee. Ten eerste wordt er wel geld bijgedrukt en verspreid via de handel in de schoenendozen, het is niet zo dat dat geld ook daadwerkelijk wordt uitgeleend aan de samenleving. In de jaarrekening van alle banken zien we dat banken van gekkigheid niet weten wat ze met dat geld moeten doen. Omdat de centrale bank de bank der bankiers is, moet bijvoorbeeld ING al het bijgedrukte geld op een post bij diezelfde bank aanhouden. De ECB drukt het geld bij, geeft het in ruil voor onbekende rommel aan ING, die het niet kan uitlenen aan de samenleving en het daarom maar weer parkeert op een rekening bij diezelfde ECB. De post overtollig kasgeld bij ING groeit zo van afgerond 53 miljard naar 111 miljard, in het Coronajaar. De Coronamiljarden liggen daar dus werkloos te wezen. De post van 53 miljard die voor Corona bestond is toe te schrijven aan eerdere rondes ‘QE’ die dus ook niks hebben uitgehaald. Hoewel QE niet werkte, gebruikt de ECB hetzelfde medicijn nog een keer in de hoop op een andere uitwerking.

Banken moeten nu wel een boeterente over dat overtollige geld aan de ECB betalen. De kosten schuiven ze door naar de spaarders, die nu worden gestraft met negatieve spaarrente. De burger heeft hier dus alleen maar last van.

Ook mag niet onvermeld blijven dat het bijdrukken van geld, onvermijdelijk als resultaat heeft dat dat geld verwatert. Je krijgt inflatie en dat is ook als doelstelling door de ECB zo gecommuniceerd. De ECB heeft zelf ook een balans, met een rechterkant waar het eigen vermogen staat. Elk ander bedrijf kan ook zo’n opstelling maken. Het verschil met de ECB is dat het de munten en digitale tegoeden in bezit van burgers zijn die het eigen vermogen van de bank vormen. Als de centrale bank geld bijdrukt, de euro zo verwatert en daarmee minder waard maakt, dan treffen ze daarmee iedereen die met die munt betaalt. En die mensen pikken dat braaf, want Corona.

Merk tot slot op dat het besluit om minder strenge eisen te stellen aan het onderpand dat banken bij de ECB inleveren dateert van 12 september 2019, voor Corona. Destijds was er de zogeheten Repo Market Crisis, een mini-kredietcrisis die in termen van nieuwswaardigheid in het niet is gevallen bij de lockdown. De centrale banken probeerden twee zomers geleden de geldpers al wat minder hard te laten draaien. Ze hoopten dat na jaren van ingrijpen de banken op eigen benen konden staan. Die intentie was nog niet aangekondigd of er was alweer paniek bij banken, zo verslaafd aan gratis geld zijn ze. Daarom kwam de ECB met een nieuwe reeks maatregelen, waaronder het opkopen van de gevaarlijke ABS’s. Daar is tijdens Corona mee doorgegaan maar de pandemie was dus niet de oorzaak.

Ik voorspel dat als de fysieke maatregelen voorbij zijn, zoals de mondkapjes, mensen het weer over de aanverwante Coronazaken gaan hebben - zoals de politieke beslissingen die zijn gemaakt met Corona als excuus. Eerst wil u dat uw kind kan afzwemmen en uw restaurant weer open mag, een ABSPP met wel erg risicovolle aspecten staat nu wat lager op de aandachtsagenda. Later dit jaar, bijvoorbeeld in november 2021, gaan hier wel debatten over gevoerd worden. Dan schrikt iedereen van wat er allemaal bedisseld is.

Dat is dan rijkelijk laat.