DE ENERGIECRISIS KOMT NIET DOOR POETIN MAAR DOOR 'KLIMAATBELEID' (1/2)

Hij heeft het aan zichzelf te danken, ome Vlad; want hij is de favoriete Kop van Jut. Is je fiets gejat? Poetin. Racisme? Poetin. Hoge energierekening? Poetin. De schuld ergens van extern plaatsen is gevoelsmatig erg lekker, maar het klopt niet. Het gevolg daarvan is wel dat de Europese bevolkingen niet doorhebben hoe ernstig het probleem is. Als Poetin morgen hard in de douche uitglijdt, is het niet ineens weer allemaal rozengeur en maneschijn. Europa heeft last van zeven jaar onderinvestering in de fossiele industrie en het zal ook jaren kosten om dat tekort in te lopen. Tot die tijd zal het een uitdaging zijn om de energierekening op te brengen. De ‘groene transitie’ is een treinramp in slow motion, beter vlak voor het einde gekeerd dan terug de Middeleeuwen in gedwaald.

Ursula uit Brussel was gisteren in Nederland. Ze kwam 4 miljard uit het Coronafonds doneren, maar dat kwam uit een tien keer zo grote omgekeerde gift. Toch waren Rutte en Kaag er blij mee, hun glimlach zou een mens bijna doen vergeten dat Nederland op deze transactie 40 miljard euro verliest. De gift had te maken met Corona, het eigen geld kwam uit het zogeheten ‘Corona herstelfonds’. Bijzonder detail; daarvan gaat meer dan de helft naar de ‘green deal’ van de Europese commissie. Het fonds was er vanwege de pandemie maar de zorg krijgt maar hooguit een cent van elke euro die Nederland stort. Het is acceptabel geworden dat de zorgt bekneld blijft worden en dat alle urgentie die ontstond bij de pandemie, maatregelen rechtvaardigt die niets met zorg te maken hebben – zoals de green deal.

Onderdeel daarvan is het Europese plan ‘fit for 55’, dat voorziet in een snelle halvering van het gebruik van fossiel. De consument was er nog niet voor op te porren, want het betekent bijvoorbeeld dat het aantal gevlogen vakantiekilometers ook halveert. De brave burger zal een petitie op een klimaatdemonstratie ondertekenen, maar bijna niemand is bereid de persoonlijke consequenties te accepteren (de wegen zijn bijvoorbeeld nog even vol als zeven jaar geleden). Die houden in dat op zeer korte termijn het gebruik van fossiele brandstoffen – om het huis te verwarmen, eten te bereiden, op het werk te komen, op vakantie te gaan – ook moet halveren. Daar komt nog bij dat fossiele brandstoffen nodig zijn om haast elk consumptiegoed te produceren. Zelfs de meest hardcore groene veganist gebruikt nog allemaal fossiele brandstoffen. Ook hangmatten van biologisch macramé komen uit China, India en Korea en worden met gebruik van fossiele brandstoffen hier heengebracht. Logisch redenerend kan men niet anders concluderen dan dat het weghalen van de helft van de fossiele brandstoffen ook een halvering van de consumptie tot gevolg zou moeten hebben. Nu is het groene deugen ineens een stuk minder leuk, nietwaar?

Het is wel een realistisch toekomstbeeld. Er is een trend waar te nemen die de huidige energiecrisis verklaart. De trend is ouder dan de oorlog in Oekraïne, zelfs ouder dan de invasie van de Krim in 2014. Poetin is een soort boeman geworden, je bent voor of tegen hem en de eerste groep mensen is klein: daar wil je niet bijhoren. Dus heeft iedereen het over ‘de oorlog van Poetin’ en de straten hangen vol met Oekraïense vlaggen - de BLM-vlaggen hebben plaats moeten maken voor een nieuwe morele trend. Wie stelt dat de energiecrisis niet door Poetin komt wordt meteen in het foute kamp geplaatst, maar pak voor een neutrale, apolitieke analyse de jaarrekeningen van Shell er nu eens bij. Oliebedrijven en andere energieleveranciers moeten investeringen verrichten om aan de vraag naar energie te kunnen voldoen. Pijpleidingen, booreilanden, raffinaderijen, noem maar op; ze worden niet door de kaboutertjes neergezet. Een groot bedrijf doet daarom een grote investering, hetgeen we terug kunnen vinden het kasstroomoverzicht in het jaarverslag. Naast de balans en resultatenrekening is het kasstroomoverzicht het derde klassieke onderdeel van een jaarrekening. Daarin wordt uitgelegd om welke redenen de toename van de liquide middelen niet overeenkomt met de nettowinst. Laten we een simpel voorbeeld gebruiken om dat helder te krijgen.

Stel dat een pizzeria eters krijgt die per factuur willen betalen. Ze rekenen wel af, maar pas in het nieuwe jaar. Dan hebben we de omzet in het oude jaar, maar het binnenkomen van het geld meten we pas in het nieuwe. De relevante boekhoudregels stellen nu dat de ondernemer die omzet en de winst in het eerste jaar opneemt, het daadwerkelijke binnenkomen van het geld in het tweede. De winst komt in het eerste jaar in de resultatenrekening, het betaald krijgen van de factuur zit in het tweede jaar in het kasstroomoverzicht. Dat laat eerst zien wat de stand van de liquide middelen aan het begin van het jaar is. Dan zien we de nettowinst, waarvan we mogen verwachten dat die een beetje meebeweegt met de hoeveel geld in kas. Immers, bedrijven die veel winst maken krijgen ook veel geld binnen, maar het voorbeeld met de pizzeria liet al zien dat dat niet een op een hoeft te zijn. Het kasstroomoverzicht verklaart de verschillen en laat zien hoe de eindstand van de liquide middelen is gevormd. Wie zich afvraagt of een bedrijf de middelen wel heeft om heel snel een bonnetje te betalen, kijkt hier. In het kasstroomoverzicht vinden we wat de kasstroom uit operationale resultaten van het bedrijf zijn; het geld dat binnenstroomt omdat er in het verleden winstgevende investeringen zijn gedaan. Dan vinden we de investeringen die het bedrijf in het afgelopen jaar deed, zodat er ook een toekomst is. Een extreem gezond bedrijf kan de investeringen betalen uit de operationele winsten. Voor heel veel investeringen is het wenselijk om ook bancaire leningen aan te trekken. De rente kan namelijk meestal afgetrokken worden en om de economie te stimuleren is die rente ook laag gehouden. De ECB hoopte namelijk dat die leningen gebruikt zouden worden om nieuwe investeringen te financieren, met meer economische activiteit tot gevolg. Het totale bedrag dat het rapporterende bedrijf in een jaar investeert in de toekomst vinden we bij de ‘kasstroom uit investeringsaktiviteiten’.

Daaruit volgt natuurlijk wat de derde post uit het kasstroomoverzicht is; de kasstroom uit financieringsaktiviteiten. Als Shell een nieuw booreiland wil bouwen maar de operationale kasstroom valtin een zeker jaar tegen, dan zou het kunnen dat de gewenste investeringen groter zijn dan wat er in een jaar binnenkomt. Geen nood, daar zijn banken voor, die helpen bedrijven met een kredietje. Als bijvoorbeeld Shell meer wil investeren dan er operationeel binnendruppelt, regel je een financiering en wat er in totaal wordt geleend en opgehaald met aandelenemissies vinden we gegroepeerd onder ‘kasstroom uit financieringsaktiviteiten’. Als Shell echter geen nieuwe lening aangaat maar meer aflost, dan staat die hier ook tussen, als een negatieve investering. Nu is er zoiets is als het schaduwbankwezen; dat is het collectief van partijen die ook graag van rente willen genieten maar geen trek hebben om een bankvergunning aan te vragen. Het zijn de pensioenfondsen en vermogensbeheerders als BlackRock en Vanguard. Banken sluiten leningen af, in de wetenschap dat ze leningen kunnen verpakken en doorschuiven. Gesprekken met enkele zakenbankiers leerden dat het hier missgaat met de energierekening – en een analyse van de cijfers bevestigt het ook. Het schaduwbankwezen, zoals pensioenfondsen, wordt op de huid gezeten door de klimaatactivisten. Niet zelden zijn er rechtszaken, want een vermogensbeheerder zou niet ‘in klimaatverandering’ moeten beleggen. Na jaren en jaren van drammen is het de klimaatactivisten gelukt; de pensioenfondsen hebben geen trek meer in beleggingen die gebaseerd zijn op fossiele inkomsten. Waar ze die hebben, laten ze het product aflopen, want bijna elk beleggingsproduct zoals obligaties kent een afloopdatum. De lening wordt dan terugbetaald door bijvoorbeeld Shell en de opbrengsten voor het pensioenfonds moeten ergens anders in worden belegd. In de regel gaat het pensioenfonds dan langs bij de banken, want die hebben allemaal leuke beleggingen in de etalage staan. Alles kan, zo lang het maar niet in ‘fossiel’ is want dan ligt de stoep binnen de kortste keren weer vol met dramatsiche klimaatactivisten.

Voorbeeld van een actie tegen 'investeren in klimaatverandering'

De bankier en de vermogensmanager van het pensioenfonds komen een andere investering overeen, misschien wel in vastgoed of de woningmarkt – daar ontploffen de prijzen ook. De fossiele investeringen blijven alleen in de etale achter. De verkopende bankier belt zijn eigen afdeling origination op, waar nieuwe kredieten worden gemaakt om door te schuiven; stop maar even met het verstrekken van nieuwe fossiele kredieten, want we krijgen ze aan de achterdeur niet verkocht. Als gevolg daarvan krijgt de arme, gedemoniseerde olieboer, Shell in dit voorbeeld, ook geen geld om een nieuw booreiland neer te zetten. Er is geen kasstroom uit financierinsactiteiten en daarmee ook geen investering. Shell begint dan letterlijk te krimpen. Bedrijven die op termijn hierdoor in de problemen gaan komen, zijn te herkennen aan hun kasstromen en specifiek de ‘capital expenditures’ (capex), de investeringen in nieuwe harde bezittingen als terreinen, pijpleidingen en booreilenden. Shell bereikte zijn grootste positie daarin ooit in 2008, toen bedroeg de Capex 35 miljard. Daarna zakte het wat in, als gevolg van de kredietcrisis. Dat is niet zo vreemd, er was een recessie waardoor een beetje vraaguitval verwacht mag worden en door de aard van de crisis was het ook logisch dat leningen aantrekken wat lastiger zou worden. In crisisjaren 2009 en 2010 lagen de investeringen op ruim 26 miljard per jaar. Voor Shell is zo het verschil tussen een goed en een slecht jaar te herkennen. In 2014 steeg de Capex naar 31 miljard per jaar en daar is Shell nooit meer bij in de buurt gekomen. In de jaren 2019, 2020 en 2021 werd er voor resp. 23, 19 en 21 miljard euro aan investeringen gedaan. In 2020 was er een duidelijk effect zichtbaar vanwege Corona, maar in alle eerlijkheid mag gezegd worden dat in die drie jaren de investeringen ver onder het crisisniveau van de vorige recessie lagen. Dat is gek, men zou mogen verwachten dat de investeringen daarna aantrekken. De reden: bankiers waren onder sociale druk niet bereid om meer te verstrekken.

Volgens de droge redelijkheid van de waardekringloop, elke boekhouder kent hem, zouden brave Westerlingen op zeer korte termijn hun gebruik van fossiele brandstoffen moeten halveren. Ga gewoon de helft van de winter jezelf warm rillen, of sla om de zomer de jaarlijkse vakantie over, dat is goed voor het klimaat. De meeste brave burgers accepteren dat de bedrijven als Shell offers moeten brengen. Maar als bedrijven geen geld meer krijgen van de banken en het schaduwbankwezen, dan gaan ze minder investeren. Dat vermindert het aanbod. Bij gelijkblijvende of stijgende vraag krijg je dan ernstige tekorten. Aangezien energie een eerste levensbehoefte is, zullen de meesten het blijven gebruiken en de hogere prijs accepteren – denk aan de discussie over de oliecrisis van 1973. Het resultaat is een sterke stijging van de kosten van energie, ineens, waardoor iedereen zch een hoedje schrikt. De oorzaak ligt primair in een klein decennium van onderivestering, een politieke, groene aangelegheid. Nu krijgt Poetin daar de schuld van maar dat is niet terecht, wat men ook van hem vindt. Als hij morgen van de aardbodem verdwijnt kun je hem nergens meer de schuld van geven, maar de gevolgen van een decennium van onderinvestering wreken zich dan nog steeds. Het cijfer van alle energiebedrijven is nog heftiger, dat wordt gemaakt door het IAEA.

In 2010, officieel een crisisjaar, investeerden alle oliebedrijven samen nog 511 miljard dollar. In 2014 werd het record van 779 miljard aangetikt, net als bij Shell is daar een piek. Daarna zakte het in, ook al trok de economie aan. In 2020 werd er voor slechts 328 miljard geinvesteerd, dus bijna zestig procent van de financiering is afgeknepen. Dat gaat grote gevolgen hebben voor het aanbod en daarmee de prijs. Dat is wat er achter de huidige energiecrisis zit. Consumenten eisen op hoge toon dat energiebedrijven vergroenen en steunen campagnes om hen de financiering voor investeringen te onthouden. Vervolgens verwachten ze wel dat die investeringen op peil blijven, op magische wijze, zodat de levering van de verfoeide fossiele brandstoffen wel op vertrouwde wijze doorgang vindt. Dat kan natuurlijk niet. Als je wil dat Shell de helft minder investeert, ga dan ook de helft minder tanken, wassen draaien, het huis verwarmen, vliegen etc. Dat is het probleem in een deugpronksamenleving, echte offers wil men niet brengen dus wordt alles onbetaalbaar. Het is politiek slim om alles te verklaren met de oorlog in Oekraïne, maar die verklaart niet waarom landen als België en Duitsland tijdens het veroorzaken van onderinvestering, nog voordat er een volledig operationele ‘groene’ alternatieve energievoorziening was, ook alvast de kerncentrales dicht hebben gedaan. Ook zonder Poetin was er een energiecrisis alleen dan iets minder acuut, nu kunnen de falende, verantwoordelijke politici als Rutte echter het Kremlin de gevolgen van hun eigen mismanagement in de schoenen schuiven. Een verband leggen met de ellende in Oekraïne zal vast ook een tijdje blijven functioneren als emotioneel windscherm, maar de mensen daar zijn echt niet gebaat bij ellende in de polder. Dat was een vreemdsoortig staatltje ideologische zelfbeschadiging. Het zal vast een tijdje duren voordat een meerderheid van de bevolking dat inziet, waardoor de onderinvestering niet op korte termijn wordt gekeerd. Sterker nog, dankzij de pandemie heeft de Europese commissie extra geld voor nog meer groene dingen en wordt het voorlopig alleen maar erger. Jaren van onderinvestering vragen ook om jaren van herstel, dus die energiecrisis is voorlopig niet voorbij.

Volgende week gaan we kijken wat deze groene politiek eigenlijk doet voor het milieu. Is ‘het klimaat’ eigenlijk wel gebaat bij deze economische automutilatie? Mijn werk mogelijk maken? Kijk op BackMe.org en borrel mee over deze opbeurende onderwerpen.