NIEUWSUUR ZET GEBRUIKERS CONTANT GELD WEG ALS ‘KWETSBAAR’: NEGEERT NEGATIVE RENTE

Mathijs Bouman, de huiseconoom van Nieuwsuur, is niet de enige die zich er schuldig aan maak. De laatste tijd hoor je steeds meer over ‘central bank digital currency’, CBDC. Die moet contant geld vervangen en dat is natuurlijk vervelend voor oudjes die geld hebben liggen in ‘allemaal laatjes’. Iedereen, Bouman ook, mist echter de joekel van een olifant in de kamer in deze, de Palaeoloxodon namadicus (dat was het grootste prehistorische slurfbeest ooit) van de huidige monetaire economie: negatieve rente. Daar gaat dit over, niet over blinde en oude mensen die ‘kwetsbaar’ zijn.

Waarom is dat zo? Dat is niet alleen vrij simpel te beredeneren, het staat ook op de website van menig centrale bank en die van de Bank of International Settlements (BIS). De invoering van CBDC is helemaal geen technologische innovatie, het is een digitale gevangenis die zijn noodzaak vindt in het bestaan van centrale banken die de rente steeds verlagen. Bij een simpele zoektocht naar de vermelding van de term kom je bij artikelen uit op de websites van bijvoorbeeld de centrale banken van Maleisië en Zweden.

Daar melden ze een verschijnsel dat de effectiviteit van monetair beleid bedreigt genaamd ‘lower zero bound’ - zo ben ik er zelf opgekomen, je verzint het niet even. Dat werkt als volgt. Om monetair beleid uit te voeren, verlagen centrale banken de rente en kopen ze bezittingen van particuliere banken op. ABN Amro kan bijvoorbeeld een pakket reeds verstrekte leningen van een miljard bundelen (securitiseren) en doorschuiven naar de centrale bank, die voor die gelegenheid de geldhoeveelheid vergroot. Er is dus sprake van een ruil of ‘asset swap’. Het pakket leningen staat nu op de balans van de ECB en niet langer bij ABN Amro. Die bank heeft nu liquide middelen op de balans staan in plaats van oude kredieten. Een oud krediet kun je niet in een nieuwe lening voor een ondernemer omzetten, verse liquide middelen wel. Door de ruil kan ABN AMRO een ondernemer nieuw bedrijfskrediet verstrekken, waardoor de economie groeit. Dat is de opzet, lezen we op de website van de ECB. Dat beleid mislukt overigens volledig, omdat het een reactie is op de kredietcrisis van 2008 en de onvermijdelijke eurocrisis kort erop. Je gaat dan een kredietcrisis bestrijden met meer krediet, wat natuurlijk niet werkt. De verse liquide middelen bereiken de ondernemer niet, want die gaat al gebukt onder overkreditering. Ook huizenkopers krijgen geen hypotheek, omdat hun inkomens dat niet toestaan. Monetair beleid is zo aantoonbaar mislukt, omdat er niet extra geïnvesteerd wordt. Je ziet de liquide middelen namelijk gewoon op de balansen van banken prijken, waar ze werkloos liggen. Als reactie daarop is met name de ECB dan maar wat agressiever geworden. Over deze verschijnselen maakte ik deze video.

Je komt dan in ieder geval op een gegeven moment op het punt waarop de rente negatief is. Dat is in 2014 bereikt. De centrale bank kan er op een bepaald moment voor kiezen om de rente verder te verlagen, wat mensen moet aansporen om meer te kopen. Die impuls kan vanuit oogpunt van monetair beleid wenselijk of nodig zijn. Als de spaarrente van drie naar twee procent gaat, dan zullen mensen eerder geneigd zijn het uit te geven en dat kan tegenvallende consumptie in een recessiejaar aanzwengelen. Echter, als je bij een rente van nul procent bent aangekomen, ontstaat er een bijzonder effect: mensen gaan dan geld pinnen om die negatieve rente te ontlopen. Als een banktegoed wordt belast met negatieve rente, dan verdien je geld door even naar de pinautomaat te wandelen. Je contante geld kan natuurlijk niet door negatieve rente worden getroffen. Op dit punt heb je ‘zero lower bound’ met betrekking tot ‘monetary policy transmission’ bereikt. Ik verzin die termen ook niet, het staat allemaal te lezen op de sites van de ECB en de BIS.

De discussie over CBDC breekt dan ook los op het moment dat die ‘zero lower bound’ wordt aangetikt. Als iedereen enkel digitale tegoeden heeft, dan kunnen mensen die negatieve rente dus niet ontlopen. De ECB meldt op de website dat er een duidelijk verband is tussen het negatiever worden van rente en het opnemen van contanten. Dat effect is niet heel groot, vooralsnog ‘limited’ aldus de ECB ook omdat de rente nog niet heel erg negatief is. Maar als de ECB doorgaat met wat ze in de afgelopen tien jaar deed (en dat ligt door alleen al die duur in de lijn der verwachtingen), dan kon het effect wel eens groter worden. Monetair beleid mislukt dan omdat mensen gaan pinnen om de negatieve rente te ontvluchten.

Daarom is de conclusie gerechtvaardigd dat CBDC over controle op gedrag gaat en niet zozeer een handigheidje is. Om CBDC vanuit oogpunt van ‘monetary policy transmission’ effectief te laten zijn, moet de ontsnappingsroute in de vorm van contanten niet meer bestaan. Het invoeren van CBDC om deze reden moet dan ook gepaard gaan met het laten ophouden van het bestaan van contant geld. Ook dat staat letterlijk op de website van de ECB.

Het item van Nieuwsuur zet gebruiker van contant geld weg als ‘kwetsbaren’, maar daarmee mis je het complete punt. Om negatieve rente mogelijk te maken moet contant geld verdwijnen. Dat geldt natuurlijk ook voor andere varianten van ditigale munten, zoals Bitcoin, waar mensen heen kunnen vluchten om de negatieve rente te ontwijken. Daarom komt er een dag waarop Bitcoin verboden gaat worden, hoewel dat natuurlijk allerlei praktische bezwaren kent die een apart artikel rechtvaardigen.

Als we in deze situatie zijn aanbeland, is er eigenlijk geen sprake meer van een democratie. Een centrale bank is naar zijn opzet niet democratisch, het idee was dat ze op afstand van de politiek staan. Dan moet het mandaat ook beperkt zijn. Een centrale bank die de rente van twee procent negatief naar drie procent negatief laat gaan, zal straks gewoon vermogensbelasting innen bij mensen en dat geld naar eigen inzicht kunnen uitgeven. Er is dan letterlijk een instantie die vermogensbelasting heft, zonder dat er op democratische wijze controle is op de uitgaven. Dat is in de kern ondemocratisch. Eigenlijk zou rente om die reden ook nooit lager mogen zijn dan nul procent, een barrière die reeds is gebroken. CBDC gaat dus over het afknippen van vluchtroutes voor die heffing en dat mechanisme kan niet werken als contant geld en crypto niet worden verboden. Daar gaat dit over en niets anders. En nog een ding over olifanten: het gaat niet heel goed met die mooie beesten. Wordt lid van het twitteraccount van mijn Keniaanse vriend (heeft niets met die econoom te maken) Justus Nyamu en kijk wat u kunt doen.

Wilt u me helpen deze journalistiek mogelijk te maken? Kijk op BackMe voor de mogelijkheden. Elke volger wordt uitgenodigd voor de borrel, de eerstvolgende is volgende week woensdag de dertiende.