WAT MOETEN WE TOCH MET DIE VERMALEDIJDE EURO?

1) Is de euro inderdaad een stabiliserende factor?

Dat hoort u wel eens. 'Zonder de euro zou die crisis veel erger zijn geweest voor al die kleine landjes'. 'Alleen samen kunnen we er sterker uit komen, eendracht maakt macht'. Klinkt allemaal prachtig, maar kloppen doet het niet. Volgens de systeemtheorie worden systemen die groter zijn ook complexer. Als meer componenten een wisselwerking met elkaar hebben, is de reeks aan onvoorspelbare uitkomsten veel groter, letterlijk het principe achter een nucleaire reactie.

In het ideale geval geldt dat méér ook beter is. Als u een piano omhoog takelt, is elk extra handje welkom. Maar stel dat u een barrekening deelt met een groep die steeds groter wordt. In dat geval zorgt meer mensen voor meer instabiliteit: u zult niet iedereen even goed kennen, de kans op fouten is groter naarmate de groep groeit en hoe groter de groep, hoe meer mensen geneigd zijn om het belang van de groep niet al te hard te behartigen. Meer is niet altijd beter, dat verschilt per situatie.

De euro zorgt, bewezen, niet voor stabiliteit. Laten we de staatsschulden van Griekenland en Bulgarije nemen. Het eerste land heeft wel de euro en valt wel onder de paraplu van de eenheidsmunt, als een kuikentje dat bij regen onder de vleugels van moeder kipt schuilt. Het jaar 2002 is duidelijk zichtbaar, als Goldman Sachs een procentje van de schuld wegmoffelt om dit land in de euro te krijgen. Bulgarije heeft geen euro en zou, als onbeschermde kleine economie, in een onbeheersbare crisis terecht moeten komen. Het liep iets anders, zoals u ziet.

Het land dat niet beschermd wordt door de euro, heeft niet met een crisis te maken terwijl het land dat wel bescherming geniet er wel door wordt geraakt. Dat is toch gek.

2) Wist men bij invoering van de munt dat dit risico bestond?

Zeker wel. Er is nogal veel geschreven over muntunies, handelstekorten, wisselkoersen en concurrentievermogen. Daar gaan we u nu niet mee vermoeien. Maar van links tot rechts werd er op de risico's gewezen en als we het Verdrag van Maastricht erop naslaan, dan staat daar letterlijk te lezen dat de ondertekenaars hopen op convergentie, het naar elkaar toegroeien van de deelnemende landen. Kennelijk is dat nodig. Maar hoe dat dan moet gebeuren, daar rept het verdrag met geen woord over. Daar begint het al.

Grofweg kunnen landen besluiten een muntunie aan te gaan, als ze ook bindende afspraken willen maken om die te laten slagen. Gemeenschappelijke financiën vergen een gemeenschappelijk ministerie van financiën, maar dan moeten de deelnemende landen wel bereid zijn die macht in Brussel te centraliseren. Om het politiek soepel te laten verlopen, hebben we wel de munt ingevoerd, maar zonder de bijbehorende instanties die crises moeten voorkomen, verzachten of oplossen. Het resultaat moge duidelijk zijn.

In 2010 nam het Europees Parlement deze motie aan. De laatste alinea stelt zonder meer dat de 'architecten van de munt' zich bewust waren de risico's. Een onvoorziene crisis zou zijn dan een prima pressiemiddel zijn om de unie te voltooien en dat is exact wat er nu gebeurt. Zegt u later niet dat u het niet wist.

3) Is het slim om de mislukte muntunie nu dan maar af te breken?

Nee, echt nee. Het is wel verstandig om er geen nieuwe landen meer bij te laten terwijl we uitpuzzelen hoe het zit. In de microeconomie kennen we het principe van 'sunk cost'. Een verkeerde beslissing zou niet meegewogen moeten worden in de rest van de besluitvorming: u kunt er toch niets aan doen. Als u honderd kilometer de verkeerde kant op heeft gereden omdat uw navigatie het niet doet, is de enige optie om vanaf dat punt de optimale route te bereken. De verspilde benzine en tijd of frustratie over de fout voegt dan inhoudelijk niets toe.

Nederland en andere gezonde eurolanden 'leenden' zo meer dan € 300 miljard aan Griekenland uit. Als we uit de euro gaan, wat gebeurt er dan met dat geld? Waarschijnlijk maakt dat niet veel, want het gaat om 'sunk cost'. Een groot gedeelte van dat geld is ook al kwijtgescholden, omdat de looptijd is verlengd. De lagere contante waarde komt neer op een gift, zegt ook de directeur van het stabiliteitsfonds. Omdat de Europese noodfondsen zeer dubieuze boekhoudmethoden gebruiken, niet met journalisten praten, statistisch vergelijkingsmateriaal steeds veranderen en andere gekke dingen, hebben we geen idee voor hoeveel geld we aan de lat staan.

Het probleem bij de euro is dan ook dat we niet moeten, of kunnen, redeneren alsof de fout niet is gemaakt. Anders gezegd: beter modderen we niet door, maar sinds de val van Lehman Brothers doen we dat al tien jaar. We staan nu in een mistig donker moeras, zonder mogelijkheid van navigeren met het licht van de sterren. Als dat u bang of boos maakt, prima. Maar u staat waar u staat. Er zijn een paar opties. Een is het afmaken van de unie, zoals de genoemde parlementariërs voorstellen. Naarmate we doormodderen komen we daar automatisch uit maar het heeft er alles van weg dat de kiezer daar niet blij van gaat worden.

Een andere optie is een snelle exit uit de euro. De PVV wil dat, net als de rechtse splinters. Wederom zijn we dan niet terug bij de veel prettiger situatie van de jaren '90, want de schulden die de oorzaak zijn van de crisis bestaan dan nog steeds. Met verdwijnen van de euro zouden de effecten van de crisis die het gevolg is van die euro niet ook ophouden te bestaan. Het meest schadelijke aspect van de euro is dat Europese landen extern mochten lenen alsof ze zo solvabel waren als Duitsland. Spanje verdriedubbelde zijn schuld bijvoorbeeld in een paar jaar. Het is ook mogelijk de grootste overtreders eruit te gooien en met een kleine groep door te gaan.

4) In 2014 kwam je met Het Euro Evangelie en je staat achter Peuro. Wat nu?

Er komt een vervolg op het Euro Evangelie, dat nu echt in de allerlaatste fase zit. Een enkele punt of komma kan nog anders, meer is het niet. Peuro gaat niet door en dat wisten we ook. Er is weinig animo om inmiddels best bejaarde personen naar de Kamer te halen, het is niet anders. Dat neemt niet weg dat de kamer een onderzoek kan instellen naar de mogelijkheden en eigenlijk is dat ook waar we op uit waren.

Het is wel helder dat elke snelle verandering in de samenstelling van zowel de munt- als de douaneunie op korte termijn schokken geeft, bijvoorbeeld in dalende export. Het zou dus fijn zijn als we een compleet onderzoek zouden krijgen naar hoe groot al die schulden zijn (en nee, die statistieken zijn niet te vertrouwen) en hoe die reageren op een compleet ander beleid, zoals bijvoorbeeld een Nederlandse exit. Dan kunnen we beredeneerd beleid maken en stoppen we met het doormodderen waar iedereen wel moe van aan het worden is. Het idee dat 'we altijd alleen maar aan de euro verdienen' is net zo'n sprong in het diepe als 'dan gaan wij wel weg'.

Wat nu? We weten het niet. Dit soort diepgravende onderzoek met fundamentele vragen moet er gewoon komen. Hoeveel is de euro ons waard? Waar stopt de EU? Hoeveel heeft Nederland eigenlijk uitgeleend aan andere landen? Komt dat wel terug? Kunnen we de euro opofferen om de EU en het Europese ideaal te redden? We kunnen nu besluiten om niks te doen maar dan stort Italië in en hebben we in 2018 weer een crisis. Dan is er sprake van een decennium van recessie en onaccpetabel hoge jeugdwerkloosheid. Probeert u extreem rechts of archaïsch links dan nog maar eens buiten de deur te houden. Want hoewel politici roepen dat het allemaal beter gaat, laten de economische (zelfs opgepoetste!) statistieken iets anders zien en wie een rondje Europa maakt voelt dat het er allemaal echt niet gezelliger op wordt.

Daarom, tel af tot het nieuwe Euro Evangelie en hopelijk komen we zo weer een stapje dichter bij de waarheid. En dan wordt het echt tijd om te kiezen. Stoppen of doorgaan. Nu is de eurozone als een konijn dat een snelweg half heeft overgestoken.